Nguyễn Sáng - kẻ lữ hành dấn thân cho nghệ thuật

Nếu không phải vì nghệ thuật, anh có rải tiền đầy đường tôi cũng giẫm lên mà đi. Còn vì nghệ thuật, tôi có thể nhặt từng đồng xu một để sống”, đó là châm ngôn của Nguyễn Sáng, người nghệ sĩ đã dâng hiến trọn đời mình cho nghệ thuật.

Với những biến hình quả quyết, những miếng màu vung vãi phóng tay, những cấu trúc táo bạo bất ngờ bên cạnh những bố cục hình và màu còn hàn lâm hơn cổ điển, Nguyễn Sáng đã làm chủ mọi chất liệu, từ màu dầu đến sơn mài, từ lụa đến phấn màu. Giặc đốt làng tôi, Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ, Thánh Gióng, Thiếu nữ Việt Nam, Thành đồng Tổ quốc, Hành quân đêm mưa, Thiếu nữ bên hoa sen... của ông là những điểm nhấn trong hội họa cách mạng VN bởi tính hoành tráng mang đậm phong cách Nguyễn Sáng cùng những cảm nhận lịch sử chân thực đầy tính cách mạng trong ông.

Những hình tượng nghệ thuật được ông chắt lọc trên nền phẳng, ít màu nhưng rất nhiều sắc độ nên gợi được không gian rõ nét. Nhà phê bình nghệ thuật Nguyễn Quân nhận xét: “Trên cái nền phẳng chắc nịch như mặt đá được mài thật lực, như nền trời chiều phẳng lặng nén nỗi niềm vào trong mình là những nét đậm, những mảnh rất khỏe và khoáng đạt nhưng cũng lại rất mềm mại. Nhờ đó mà tạo được không gian, khiến tranh Nguyễn Sáng gần với Đông Hồ, Hàng Trống. Nguyễn Sáng có lối vẽ riêng: khỏe khoắn và nhất quán. Hơn nữa, ông còn là một trong số họa sĩ hàng đầu miêu tả đề tài lịch sử. Tiếp đó là chân dung, tranh phong cảnh, tĩnh vật, Đặc biệt, ở tranh chân dung, ông là một bậc thầy mô tả số phận hơn là tính cách và đặc điểm”.

Chân dung Nguyễn Tuân, Tô Hoài, Nguyễn Tiến Chung, Bùi Xuân Phái, Dương Bích Liên... đều là các số phận khác nhau được mô tả trong những nét bút to, đậm khỏe và giản lược đến tối thiểu. Nhà phê bình Thái Bá Vân nói: “Ở Nguyễn Sáng, ông tiết giảm kỹ càng và mạnh bạo đến phũ phàng các yếu tố biểu đạt. Chỉ có các bậc thày ngôn ngữ với kho từ vựng đồ sộ và thuật dùng lời điêu luyện mới nói được ngắn, gọn, chắc và đẹp như vậy. Làm sao có thể lầm lẫn được một Nguyễn Sáng ở những vết chải sơn dầu rất ngon lành, ở những mảng sơn ta đang mài bỗng dừng lại đột ngột như thức tỉnh giữa đam mê, ở những vùng sáng lênh láng bạc như một mặt trời huyền thoại chọc thủng từng đám lá xanh rì sức sống, ở những nét bút dọc ngang thỏa thích, tự do như đường kiếm múa lên”.

Bên cạnh những tác phẩm mang đề tài cách mạng và tranh chân dung, Nguyễn Sáng còn được đánh giá cao ở những tranh bố cục lớn như Thiếu nữ trong vườn chuối, Chùa Tháp, Đấu vật, Chọi trâu, Mèo đôi, Nghệ sĩ và người mẫu, Tình cảm họa sĩ, Không gian, Vũ trụ...

Nguyễn Sáng quê Nam Bộ, ra Bắc học Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khóa 14 (1940-1945) rồi ở hẳn ngoài Bắc sống và sáng tác (vì ông cho rằng miền Bắc hợp tạng ông hơn cả). Gần 50 năm sau, ông mới trở về Sài Gòn và qua đời ở đó trong cảnh nghèo túng. Cả cuộc đời ông không được sung sướng, an nhàn. Họa sĩ Hoàng Đình Tài lý giải: “Bởi Nguyễn Sáng là hoạ sĩ 100%, là kẻ lữ hành có lý tưởng, dấn thân không mệt mỏi cho nghệ thuật". Bức sơn mài cuối cùng ông đã vẽ hết cả đêm để rồi cơn sốt rét quật ngã bên giá vẽ.

Mình coi thời đó là hoàng kim của hội họa Việt Nam ! Bây giờ ít nghiên cứu hơn , cũng có thể nt đang ở giai đoạn ì không có lối thoát - hay đường đi mới